Çeşitli hayvansal ve bitkisel
dokularda değişik oranlarda mineraller bulunur. Bu dokular yüksek sıcaklıktaki
fırında 6500 C kadar ısıtılırsa organik öğeler yanıp karbondioksit ve su
oluşturur, geriye kalan beyaz öğe mineraldir. Buna kül denir.
Çeşitli yiyeceklerin kül içeriği
değişiktir. Bazı besinlerin kül değeri diğerlerinden daha yüksek veya daha
düşük olabilir. Saflaştırılmış yiyeceklerde örneğin şeker, yağ ve nişastada mineral
yoktur.
İnsan vücut ağırlığının % 4-6
kadarını mineraller oluşturur. İnsan vücudundaki mineral çeşidinin 30 üzerinde
olduğu ve deniz suyundaki tuzlarla vücuttakiler arasında benzerlik bulunduğu
görülmüştür.
2.2.
Minerallerin Önemi
Minerallerin her birinin vücut
çalışmasında ayrı ve birbiriyle ilişkili görevleri vardır.
Kemik ve dişlerin normal
büyümesi, asit baz dengesinin korunması, vücut sıvılarının dengelenmesi, sinir
sistemi, kasların ve organların düzenli çalışması, enzimlerin etkinliği ve bazı
maddelerin sentezi gibi değişik yaşamsal olaylarda mineraller önemli rol oynar.
2.3.
Minerallerin Çeşitleri
Mineraller vücutta gereksinim
duyulan miktarlara göre iki grupta toplanır.İnsan sağlığı için gerekli (elzem)
olanlar:
Makro mineraller : Kalsiyum,
fosfor, potasyum, sodyum, magnezyum, sülfür ve klordur.
Mikro mineraller (iz
elementler):Demir, çinko, iyot, bakır, molibden, selenyum, kobalt, flordur.
KALSİYUM
İnsan vücudunda en fazla bulunan
mineraldir. Yeni doğan bebeğin vücudunda 32 gram
,yetişkinin vücudunda 1200 gram
kalsiyum vardır.
Vücut
Çalışmasındaki Görevleri
1. Kemik ve dişlerin en önemli
yapı maddesidir. Kemik ve dişlerin normal büyümesi ve sağlıklı olması için
gereklidir.
2. Hipertansiyon ve bazı kanser
türlerinin riskini azaltır.
3. Kandaki kalsiyum kanın
pıhtılaşmasında görev alır.
4. Sinir iletimi ve kalp atımının
denetimi için gereklidir.
5. Yağ ve protein sindirimi için
enzim faaliyetlerini uyarır.
6. Özellikle menopoz sonrası
kadınlarda ve yaşlılarda osteoporoz riskini azaltır.
Kaynakları
Kalsiyumun en iyi kaynakları süt
ve türevleridir.
İyi kaynakları pekmez, susam,
fındık, fıstık, kurubaklagiller ve kurutulmuş meyvelerdir. Orta derecede
kaynakları; yeşil sebzeler, limon, çilek gibi besinlerdir. Düşük kaynakları
etler, tahıllardır.
Yetersizliğinde
Görülen Bozukluklar
Kemik ve dişlerde bozukluk,
kemiklerde şekil bozukluğu (raşitizm), kemik yumuşaması (osteomalasiya),
kemiklerde kırılma (osteoporozis), sinir-kas sisteminde bozukluk, kan
hücrelerinde ve böbreklerde bozukluk görülür.
Fazlalığında
Görülen Durumlar
Uzun süre çok yüksek kalsiyum
alınım durumunda böbrek taşları ve böbrek fonksiyonlarında azalma görülebilir.
Günlük
Gereksinim
Yetişkinlerde günlük ihtiyaç
1000-1200 mg ’dır.
Örneğin: Yenebilir besinlerin
kalsiyum içeriği mg olarak şöyledir :
Süt 1 su bardağı 270-300 mg
Peynir 4-5 kibrit kutusu kadar
275-300 mg
Sebze yemeği 1 porsiyon 30-40 mg
Taze meyve 1 porsiyon 20-30 mg kalsiyum bulunur.
FOSFOR
İnsanda kalsiyumdan sonra en çok
bulunan mineraldir. Vücuttaki fosforun %80’i kemik ve dişlerde, kalanı da
hücrelerde ve hücre dışı sıvıda bulunur.
Vücut
Çalışmasındaki Görevleri
1. Kalsiyumla birlikte kemik ve
dişlerin oluşumunda gereklidir.
2. Vücudumuzda hücre yenilenmesi
ve çoğalmasını kontrol eden DNA ve RNA’nın yapısında bulunur.
3. Hücrelerde enerji üretimine
yardım eder.
4. Böbrek sıvısının asit-baz
dengesini sağlamada önem taşır.
5. Ağızda oluşan asitliği
tamponlayarak diş çürümesini önler.
Kaynakları
Genelde proteince zengin besinler
fosforca da zengindir. En iyi kaynakları sırası ile et, tavuk, balık, yumurta,
kuru baklagiller, sert kabuklu yağlı tohumlar, süt ve türevleri ve tahıllardır
Yetersizliğinde
Görülen Bozukluklar
Kemiklerde sinir-kas sisteminde,
kan hücrelerinde ve böbreklerde bozukluklar görülür.
Fazlalığında
Görülen Durumlar
Çok yüksek düzeyde alınırsa kan
kalsiyum seviyesi düşebilir. Eğer kalsiyum tüketimi de düşükse sonuçta kemik
kayıpları görülebilir. Günlük Gereksinim
Yetişkinlerde günlük gereksinim
800-1000 mg’ dır.
MAGNEZYUM
Yetişkin bir insan vücudunda
ortalama 25 g kadar magnezyum vardır. Bunun yaklaşık % 60’ı kemik ve dişlerde,
% 26’sı kaslarda, kalanı yumuşak dokularda ve vücut sıvılarında bulunur
Çalışmasındaki
Görevleri
1. Kemik ve dişlerin yapımında
2. Sıvı ve elektrolit dengesinin
sağlanmasında
3. Sinir ve kas çalışmasında
4. Metabolizmada birçok enzim ve
hormonların çalışmasında
5. Kan basıncının düzenlenmesinde
6. Kalp hastalığı riskini
azaltmada görevlidir.
Kaynakları
En iyi kaynakları yağlı tohumlar,
kuru baklagiller, tam tahıl taneleri, yeşil yapraklı sebzelerdir. Orta
kaynakları süt ve ürünleri, etler, düşük kaynakları diğer tahıllar, taze meyveler,
diğer sebzeler.
Yetersizliğinde
Görülen Bozukluklar
Sinir sisteminde iletim
bozukluğu, sese ve dokunmaya karşı hassasiyet, titreme, kas kasılmaları, kalp
atışlarında düzensizlik görülür.
Fazlalığında
Görülen Durumlar
İdrarla magnezyum atımının
bozulduğu böbrek hastalıklarının dışındaki durumlardan, besinlerle fazla miktarda
magnezyum alımının zararlı etkisinin olmayacağı düşünülmektedir.
Günlük
Gereksinim
Yetişkin bir birey için günlük
300-350 mg yeterlidir.
Örneğin: Yenebilir besinlerin
magnezyum içeriği mg şöyledir:
Ekmek 3 orta dilim 117 mg
Pilav-Makarna 1 porsiyon 20 mg
Kuru baklagil 1 porsiyon 100 mg
Et-orta yağlı 1 porsiyon 20 mg
Yeşil yapraklı sebze 1 porsiyon
160 mg
(Ispanak)
Badem, fıstık(İç olarak) ¼ su bardağı 70 mg
DEMİR
Normal, yetişkin bir kimsenin
vücudunda ortalama 3-5 g kadar demir bulunur. Bunun
2/3’ü kandadır. Kandaki demirin
çoğunluğu kırmızı kan hücrelerinin rengini veren hemoglobinin bileşimindedir.
Kalanı karaciğer, dalak ve kemik iliğinde depo edilmiştir.
Vücut
Çalışmasındaki Görevleri
1. Akciğerden hücrelere oksijen,
hücrelerden akciğerlere karbondioksit taşır.
2. Enzim sisteminde görevlidir.
3. Enerji oluşumunda görevlidir.
4. Bağışıklık sistemi için
gereklidir.
5. Anemiyi önler.
6. Enfeksiyonlara karşı direnci arttırır.
Kaynakları
En iyi kaynakları kırmızı et,
organ etleri (karaciğer, böbrek), yumurta; orta kaynakları kuru baklagiller,
yağlı tohumlar düşük kaynakları; koyu yeşil yapraklı sebzeler ve meyvelerdir.
Hayvansal kaynakların vücutta kullanımı daha yüksektir. Bitkisel kaynaklar
düşük kalitelidir, yani vücutta kullanılırken yarıdan fazlası kayba uğrar
Yetersizliğinde
Görülen Bozukluklar
Vücutta yeteri kadar demir
kalmadığı zaman “demir yetersizliği anemisi” görülür.
Bu tip anemide kan hücrelerinin
sayısı azalır, hemoglobin miktarı düşer.
Anemik durumda kanın oksijen
taşıma yeteneği azalacağından kansızlık, baş dönmesi, yorgunluk, iştahsızlık,
sindirim aygıtında bozukluklar, tırnakların incelmesi, kısa nefes alıp verme,
algılamada güçlük, bağışıklık sisteminde yetersizlik gibi belirtiler görülür.
Fazlalığında
Görülen Durumlar
Vücudun çeşitli dokularında çok
miktarda demir birikmesi, karaciğer sirozu, pankreas bozuklukları, doğum öncesi
ceninin sağlığında bozukluklar ve bazı hormonal bozukluklar ortaya
çıkarmaktadır. Vücutta aşırı demir birikmesinin daha çok kalıtımsal olduğu
sanılmaktadır. Özellikle gebelikte gereğinden çok demir hapı alınması sakıncalı
olabilir.
Günlük
Gereksinim
Günlük gereksinim yetişkin
erkeklerde 10 mg, yetişkin kadınlar için 18-20 mg olarak önerilmektedir.
Gebelikte günlük gereksinim iki katına çıkarılırken emziklilikte gereksinime 5
mg ek yapılmalıdır.
Örneğin: Yenebilir besinlerin
demir içeriği mg şöyledir:
Karaciğer 1 dilim 3,0 mg
Et-orta yağlı 1 porsiyon 2,3 mg
Yumurta 1 adet 1,4 mg
Yeşil sebze(Ispanak) 1 porsiyon
6,4 mg
Pekmez 2 yemek kaşığı 2,5 mg
SODYUM
Sodyum kanda ve hücrelerin
dışındaki sıvıda bulunur.
Vücut
Çalışmasındaki Görevleri
1. Vücudun sıvı dengesi için
gereklidir.
2. Sinir-kas çalışmasında
görevlidir.
3. Kas krampları ve yorgunluğun
önlenmesine yardım eder.
Kaynakları
En iyi tuz, yumurta, organ etleri,
orta kaynakları süt ve ürünleri, et, düşük kaynakları taze sebzelerde bulunur.
Yetersizliğinde
Görülen Bozukluklar
Kusma, zihin bulanıklığı, kas
yorgunluğu, solunum yetersizliği, ağrı ve kramplar, iştah azalması görülür.
Fazlalığında
Görülen Durumlar
Vücutta fazla sodyum birikimi
ödemlere yol açar.
Kan basıncını artırır, kalp
rahatsızlığına ve yüksek tansiyona sebep olur.
Günlük
Gereksinim
Günlük alınması gereken sodyum
miktarı yetişkinlerde 3-7 g arasındadır.
Örneğin,yenebilir besinlerin 100
gramlarındaki sodyum miktarı şöyledir:
Tuzlanmış tereyağı 900- 1000 mg
Yumurta 120-125 mg
Karaciğer 115-120 mg
Böbrek 150-175 mg
Süt 50-60 mg
POTASYUM
Kanda potasyum çoğunlukla kırmızı
kan hücrelerinde bulunur.
Vücut
Çalışmasındaki Görevleri
1. Hücre içi ve dışında sıvı ve
mineral dengesine yardım eder.
2. Kan basıncının düzenlenmesini
sağlar.
3. Sinir sistemindeki mesajları
iletmeyi sağlar.
4. Kasların kasılmasına yardım
eder.
5. Glikojen oluşumu ve protein
sentezinde görev alır.
Kaynakları
En iyi kaynakları kahve, muz,
patates, kayısı, portakal, kuru baklagiller, yeşil yapraklı sebzeler, orta
kaynakları diğer sebzeler, yağlı tohumlar, taze meyveler, düşük kaynakları et, süt.
Yetersizliğinde
Görülen Bozukluklar
Kalp atışında bozulma, kas
yorgunluğu ve zayıflığı, kasılmalar, solunum yetersizliği, düşük tansiyon,
vücutta sıvı birikmesi, zihin karışıklığı, güç kaybı, iştahsızlık, mide
bulantısı ve halsizlik görülür.
Fazlalığında
Görülen Durumlar
Aşırı potasyum alımının zararlı
etkisi pek görülmez. Çünkü fazla miktarlar genellikle vücudumuzdan atılır. Eğer
fazla alınmış potasyum vücuttan atılamazsa kalpte sorunlara yol açabilir.
Günlük
Gereksinim
Yetişkin bir birey için günlük
gereksinim 2-4 g dır.
Örneğin,yenebilir besinlerin 100
gramlarındaki potasyum miktarları mg olarak şöyledir:
Kahve-çekilmiş 3000-3250 mg
Muz 360-375 mg
Kuru baklagil 800-1196 mg
İYOT
Yetişkin bir kimsenin vücudunda
ortalama 20-30 mg kadar iyot bulunmaktadır.
Bunun % 75’i troid bezinde,
kalanı kan, süt salgılayan meme bezi, mide mukozası ve diğer dokulardadır.
Vücut
Çalışmasındaki Görevleri
1. Troid bezinin fonksiyonlarını
düzenler.
2. Guatrı önlemede önemli rolü
vardır.
3. Enerji ve kilo alımında önemli
rol oynar.
4. Zihinsel fonksiyonlarda önemli rol oynar.
Kaynakları
En iyi kaynağı zenginleştirilmiş
iyotlu tuz, içme suyu, su ürünleri, orta kaynakları süt, yumurta, yeşil
yapraklı sebzeler, düşük kaynakları tahıllar, taze meyveler, diğer sebzelerdir.
İyotlu tuzun kullanım şekli önemlidir. Eğer tuz açıkta bekletilirse pişirme sırasında
yemeğe indirmeye yakın eklenmezse iyot kayba uğrar. Bunun için iyotlu tuzun kullanımına
dikkat edilmelidir.
Yetersizliğinde
Görülen Bozukluklar
Mental yetersizlik, spastik motor
bozukluğu, kas erimesi, sağırlık, dilsizlik, konuşma güçlüğü, öğrenme
zorluklarına neden olan kretenizm hastalığı, guatr hastalığı, ölü doğum,
düşükler, düşük doğum ağırlığı,
cücelik, fiziksel gelişimde gecikme, hipotroidzm , kısırlık vb. görülür.
Fazlalığında
Görülen Durumlar
Aşırı iyot alımı zehirleme etkisi
gösterir. İyotlu tuz kullanımı ile zehirleme oluşturacak düzeyde iyot alımı söz
konusu olamaz.
Günlük
Gereksinim
Yetişkin bir kişide kg başına
günlük en az 2 mg iyot almalıdır. Bir buçuk tatlı kaşığı iyotlu tuz bir gün
için iyot ihtiyacınızı karşılamanızı sağlar.
BAKIR
Karaciğerde depolanan önemli
minerallerden biridir.
Vücut
Çalışmasındaki Görevleri
1. Enzimlerin yapısında yer alır.
2. Demirin vücutta kullanılmasına
yardım eder.
3. Hücrelerin enerji üretimine
yardım eder.
4. Doku ve kemik sağlığına yardım
eder.
5. Sağlıklı bir cilde sahip olmak
için gereklidir.
Kaynakları
En iyi kaynakları organ etleri
(karaciğer), su ürünleri, etler, yağlı tohumlar, kuru baklagiller, pekmez, susam,
yeşil yapraklı sebzeler, orta kaynakları diğer sebzeler, tam taneli tahıllar,
düşük kaynakları süt, taze meyvelerdir.
Yetersizliğinde
Görülen Bozukluklar
Büyüme geriliği, kemik ve sinir
sisteminde bozukluklar, anemi, kan kolesterolünde yükselme görülür.
Fazlalığında
Görülen Durumlar
Fazla alınan bakır vücut için
(zehirler) toksittir. Fazla bakır vücuttaki bazı enzimlerin çalışmasını
engellemektedir. Vücutta gereğinden çok bakır birikmesi, sinir sistemi bozuklukları,
karaciğer sirozu, gözde renk halkası gibi durumlar (Wilson’s hastalığı)
görülür.
Günlük
Gereksinim
Bakır gereksinimi konusunda bir
öneri bulunmamakla birlikte günlük 2-5 mg bakırın yeterli ve güvenilir olduğu
bildirilmektedir.
Örneğin, yenebilir besinlerin 100
gramlarındaki bakır miktarı mg olarak şöyledir:
Karaciğer 3,40 mg
Et 0,80 mg
Balık 0,80 mg
Pekmez 1,42 mg
Kuru üzüm 0,25 mg
ÇİNKO
Yetişkin insan vücudunda ortalama
2-3 g kadar çinko bulunur. Bunun önemli kısmı karaciğer, kemikler, epitel
dokular, pankreas ve böbreklerdedir. Kandaki çinkonun % 75’i kan
hücrelerindedir.
Vücut
Çalışmasındaki Görevleri
1. Hücre çoğalması ile doku
büyümesi ve yenilenmesini artırır.
2. Vücudumuzun karbonhidrat,
protein ve yağların kullanılmasına yardım eder.
3. Vücudumuzda 40’den fazla
enzimin yapısında yer alır.
4. Kemiklerin büyümesi ve
gelişmesi için gereklidir.
5. Karanlığa adaptasyonda,
oksijen taşınması ve bağışıklık sistemi için gereklidir.
6. Kanser riskini azaltır.
7. Üreme organlarının
fonksiyonları için oldukça önemlidir.
Kaynakları
En iyi et, tavuk, deniz ürünleri,
karaciğer gibi hayvansal kaynaklı besinler, orta kaynakları süt ve ürünleri,
yumurta, düşük kaynakları yağlı tohumlar, kuru baklagillerdir.
Yetersizliğinde
Görülen Bozukluklar
Orta derecede anemi, büyüme
geriliği, cinsiyet organlarının gelişememesi, kısırlık, cücelik, kellik, cilt yaraları,
eklemlerde şişme ve sertleşme, yaraların iyileşmesinde gecikme, bağışıklık
sisteminde yetersizlik, gece körlüğü, tad almada bozukluklar, karaciğer ve dalak
büyümesi görülür.
Fazlalığında
Görülen Durumlar
Çok sık görülmemektedir.
Günlük
Gereksinim
Yetişkin bir birey için % 10’u
emildiğinde 22 mg ,%20 ‘si emildiğinde 11 mg’ dır.
Örneğin, yenebilir besinlerin 100
gramlarındaki çinko miktarları mg olarak şöyledir:
Et 2,00 mg
Karaciğer 4,00 mg
Peynir 2,40 mg
Badem içi 2,56 mg
Ceviz 2,26 mg
Kuru fasulye 1,02 mg
Mantar 1,30 mg
FLOR
Vücut Çalışmasındaki
Görevleri
1. Diş minelerinin güçlenmesini
sağlayarak diş çürüklerini önler.
2. Kemiklerin güçlenmesine yardım
ederek kemiklerden kalsiyum çekimi(osteoporoz) kırılmalarını önler.
Kaynakları
İçme suyu, çay, deniz ürünleri,
işlenmiş besinler, sebze ve meyvelerdir.
Yetersizliğinde
Görülen Bozukluklar
Diş çürükleri, kemiklerde
yumuşama
(osteomalasiya), kemik mineral
yoğunluğunun azalması
(osteoporoz) görülür.
Fazlalığında
Görülen Durumlar
Aşırı flor alımı durumunda
dişlerde kahverengi, sarı lekeler görülebilir. Dişlerde aşırı sertleşme
nedeniyle kırılmalar oluşabilir.
Günlük
Gereksinim
Yetişkin bireyler için günlük
0,05-0,1 mg önerilmektedir.
MANGANEZ
Yetişkin kimsenin vücudunda
ortalama 12-20 mg kadar manganez bulunur.
Vücut
çalışmasındaki görevleri
1. Enzimlerin yapısında yer alır
ve aktivitelerine yardımcıdır.
2. Sindirim salgılarında bulunur.
Lipit ve karbonhidrat metabolizması ,
3. Sinir sistemi büyüme ve
gelişimi ,
4. Cinsiyet hormonu sentezi için
gereklidir.
5. Doku ve kemik sağlığı için
önemlidir.
Kaynakları
En iyi kaynakları tahılların embriyo
kısmı, kuru baklagiller, yağlı tohumlar, çay; orta kaynakları, taze sebze ve
meyveler düşük kaynakları et, deniz ürünleri, süt ve ürünleridir.
Yetersizliğinde
Görülen Bozukluklar
Kemiklerde yapısal ve kimyasal
anormallikler, dişilerde kısırlık, lipit metabolizmasında bozukluk olur.
Yetersizliğine çok fazla rastlanmaz, çünkü bütün besinlerde yaygın olarak
bulunur.
Fazlalığında
Görülen Durumlar
Fazla manganez alımı, solunum
sistemi hastalıkları ile nörolojik sorunlara yol açabilir.
Günlük
Gereksinim
Yetişkin bireyler için günlük
2,5-5mg manganez alımının
yeterli olduğu sanılmaktadır.
KROM
En çok bulunduğu organ
karaciğerdir.
Vücut
çalışmasındaki Görevleri
1. Glikozun vücutta
kullanılmasında gereklidir.
2. Protein sentezinde yardımcı olur.
Kaynakları
Et türleri, yumurta, tam tahıl
tanelerinden yapılmış ürünler, baharatlar ve peynir çeşitlerinin tümü iyi
kaynaklardır.
Yetersizliğinde
Görülen Bozukluklar
Kolesterol artışı ve damar
sertliği görülür.
Fazlalığında
Görülen Durumlar
Diyette zarar gösterecek
seviyelerde krom alımı çok zordur.
Günlük
Gereksinim
Günlük gereksinim kg. başına
0.05-0.1mg dır.Bu miktar, doğal yiyecekleri kapsayan bir diyetle
karşılanabilmektedir.
SELENYUM
E vitamini ile birlikte görev
yapar.
Vücut
Çalışmasındaki Görevleri
1. Enzimler, protein sentezi,
troid hormonlarının aktivitesi için gereklidir.
2. Hücre çoğalmasına yardım eder.
3. Deri sağlığını korur.
4. Kanserden ve çevresel
toksinlerden koruyucudur.
5. Normal karaciğer fonksiyonunun
korunmasını sağlar.
6. Romatizmanın tedavisine
yardımcı olur.
7. Kırmızı kan hücreleri ve hücre
zarını korur.
Kaynakları
Deniz ürünleri, organ etleri ve diğer etlerdir.
Yetersizliğinde
Görülen Bozukluklar
Kalp kasında bozulma, kalp
yetmezliği, iskelet kasında hasar ve zayıflama görülür
Fazlalığında
Görülen Durumlar
Aşırı alım, tırnak ve saçlarda
dökülme, sindirim ve sinir sistemi bozuklukları şeklinde toksin etki
gösterebilir
Günlük
Gereksinim
Yetişkin bir birey için selenyum gereksinimi kg.
başına 1.5 mcg olarak önerilmiştir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder