30 Mayıs 2012 Çarşamba

MİNERALLER

2.1. Minerallerin Tanımı
Çeşitli hayvansal ve bitkisel dokularda değişik oranlarda mineraller bulunur. Bu dokular yüksek sıcaklıktaki fırında 6500 C kadar ısıtılırsa organik öğeler yanıp karbondioksit ve su oluşturur, geriye kalan beyaz öğe mineraldir. Buna kül denir.

Çeşitli yiyeceklerin kül içeriği değişiktir. Bazı besinlerin kül değeri diğerlerinden daha yüksek veya daha düşük olabilir. Saflaştırılmış yiyeceklerde örneğin şeker, yağ ve nişastada mineral yoktur.

İnsan vücut ağırlığının % 4-6 kadarını mineraller oluşturur. İnsan vücudundaki mineral çeşidinin 30 üzerinde olduğu ve deniz suyundaki tuzlarla vücuttakiler arasında benzerlik bulunduğu görülmüştür.

2.2. Minerallerin Önemi

Minerallerin her birinin vücut çalışmasında ayrı ve birbiriyle ilişkili görevleri vardır.

Kemik ve dişlerin normal büyümesi, asit baz dengesinin korunması, vücut sıvılarının dengelenmesi, sinir sistemi, kasların ve organların düzenli çalışması, enzimlerin etkinliği ve bazı maddelerin sentezi gibi değişik yaşamsal olaylarda mineraller önemli rol oynar.

2.3. Minerallerin Çeşitleri

Mineraller vücutta gereksinim duyulan miktarlara göre iki grupta toplanır.İnsan sağlığı için gerekli (elzem) olanlar:

Makro mineraller : Kalsiyum, fosfor, potasyum, sodyum, magnezyum, sülfür ve klordur.

Mikro mineraller (iz elementler):Demir, çinko, iyot, bakır, molibden, selenyum, kobalt, flordur.

􀂾 KALSİYUM

İnsan vücudunda en fazla bulunan mineraldir. Yeni doğan bebeğin vücudunda 32 gram

,yetişkinin vücudunda 1200 gram kalsiyum vardır.

Vücut Çalışmasındaki Görevleri

1. Kemik ve dişlerin en önemli yapı maddesidir. Kemik ve dişlerin normal büyümesi ve sağlıklı olması için gereklidir.

2. Hipertansiyon ve bazı kanser türlerinin riskini azaltır.

3. Kandaki kalsiyum kanın pıhtılaşmasında görev alır.

4. Sinir iletimi ve kalp atımının denetimi için gereklidir.

5. Yağ ve protein sindirimi için enzim faaliyetlerini uyarır.

6. Özellikle menopoz sonrası kadınlarda ve yaşlılarda osteoporoz riskini azaltır.

Kaynakları

Kalsiyumun en iyi kaynakları süt ve türevleridir.

İyi kaynakları pekmez, susam, fındık, fıstık, kurubaklagiller ve kurutulmuş meyvelerdir. Orta derecede kaynakları; yeşil sebzeler, limon, çilek gibi besinlerdir. Düşük kaynakları etler, tahıllardır.

Yetersizliğinde Görülen Bozukluklar

Kemik ve dişlerde bozukluk, kemiklerde şekil bozukluğu (raşitizm), kemik yumuşaması (osteomalasiya), kemiklerde kırılma (osteoporozis), sinir-kas sisteminde bozukluk, kan hücrelerinde ve böbreklerde bozukluk görülür.

Fazlalığında Görülen Durumlar

Uzun süre çok yüksek kalsiyum alınım durumunda böbrek taşları ve böbrek fonksiyonlarında azalma görülebilir.

Günlük Gereksinim

Yetişkinlerde günlük ihtiyaç 1000-1200 mg ’dır.

Örneğin: Yenebilir besinlerin kalsiyum içeriği mg olarak şöyledir :

Süt 1 su bardağı 270-300 mg

Peynir 4-5 kibrit kutusu kadar 275-300 mg

Sebze yemeği 1 porsiyon 30-40 mg

Taze meyve 1 porsiyon 20-30 mg kalsiyum bulunur.

􀂾 FOSFOR

İnsanda kalsiyumdan sonra en çok bulunan mineraldir. Vücuttaki fosforun %80’i kemik ve dişlerde, kalanı da hücrelerde ve hücre dışı sıvıda bulunur.

Vücut Çalışmasındaki Görevleri

1. Kalsiyumla birlikte kemik ve dişlerin oluşumunda gereklidir.

2. Vücudumuzda hücre yenilenmesi ve çoğalmasını kontrol eden DNA ve RNA’nın yapısında bulunur.

3. Hücrelerde enerji üretimine yardım eder.

4. Böbrek sıvısının asit-baz dengesini sağlamada önem taşır.

5. Ağızda oluşan asitliği tamponlayarak diş çürümesini önler.

Kaynakları

Genelde proteince zengin besinler fosforca da zengindir. En iyi kaynakları sırası ile et, tavuk, balık, yumurta, kuru baklagiller, sert kabuklu yağlı tohumlar, süt ve türevleri ve tahıllardır

Yetersizliğinde Görülen Bozukluklar

Kemiklerde sinir-kas sisteminde, kan hücrelerinde ve böbreklerde bozukluklar görülür.

Fazlalığında Görülen Durumlar

Çok yüksek düzeyde alınırsa kan kalsiyum seviyesi düşebilir. Eğer kalsiyum tüketimi de düşükse sonuçta kemik kayıpları görülebilir. Günlük Gereksinim

Yetişkinlerde günlük gereksinim 800-1000 mg’ dır.

􀂾 MAGNEZYUM

Yetişkin bir insan vücudunda ortalama 25 g kadar magnezyum vardır. Bunun yaklaşık % 60’ı kemik ve dişlerde, % 26’sı kaslarda, kalanı yumuşak dokularda ve vücut sıvılarında bulunur

Çalışmasındaki Görevleri

1. Kemik ve dişlerin yapımında

2. Sıvı ve elektrolit dengesinin sağlanmasında

3. Sinir ve kas çalışmasında

4. Metabolizmada birçok enzim ve hormonların çalışmasında

5. Kan basıncının düzenlenmesinde

6. Kalp hastalığı riskini azaltmada görevlidir.

Kaynakları

En iyi kaynakları yağlı tohumlar, kuru baklagiller, tam tahıl taneleri, yeşil yapraklı sebzelerdir. Orta kaynakları süt ve ürünleri, etler, düşük kaynakları diğer tahıllar, taze meyveler, diğer sebzeler.

Yetersizliğinde Görülen Bozukluklar

Sinir sisteminde iletim bozukluğu, sese ve dokunmaya karşı hassasiyet, titreme, kas kasılmaları, kalp atışlarında düzensizlik görülür.

Fazlalığında Görülen Durumlar

İdrarla magnezyum atımının bozulduğu böbrek hastalıklarının dışındaki durumlardan, besinlerle fazla miktarda magnezyum alımının zararlı etkisinin olmayacağı düşünülmektedir.

Günlük Gereksinim

Yetişkin bir birey için günlük 300-350 mg yeterlidir.

Örneğin: Yenebilir besinlerin magnezyum içeriği mg şöyledir:

Ekmek 3 orta dilim 117 mg

Pilav-Makarna 1 porsiyon 20 mg

Kuru baklagil 1 porsiyon 100 mg

Et-orta yağlı 1 porsiyon 20 mg

Yeşil yapraklı sebze 1 porsiyon 160 mg

(Ispanak)

Badem, fıstık(İç olarak) ¼ su bardağı 70 mg

􀂾 DEMİR

Normal, yetişkin bir kimsenin vücudunda ortalama 3-5 g kadar demir bulunur. Bunun

2/3’ü kandadır. Kandaki demirin çoğunluğu kırmızı kan hücrelerinin rengini veren hemoglobinin bileşimindedir. Kalanı karaciğer, dalak ve kemik iliğinde depo edilmiştir.

Vücut Çalışmasındaki Görevleri

1. Akciğerden hücrelere oksijen, hücrelerden akciğerlere karbondioksit taşır.

2. Enzim sisteminde görevlidir.

3. Enerji oluşumunda görevlidir.

4. Bağışıklık sistemi için gereklidir.

5. Anemiyi önler.

6. Enfeksiyonlara karşı direnci arttırır.

Kaynakları

En iyi kaynakları kırmızı et, organ etleri (karaciğer, böbrek), yumurta; orta kaynakları kuru baklagiller, yağlı tohumlar düşük kaynakları; koyu yeşil yapraklı sebzeler ve meyvelerdir. Hayvansal kaynakların vücutta kullanımı daha yüksektir. Bitkisel kaynaklar düşük kalitelidir, yani vücutta kullanılırken yarıdan fazlası kayba uğrar

Yetersizliğinde Görülen Bozukluklar

Vücutta yeteri kadar demir kalmadığı zaman “demir yetersizliği anemisi” görülür.

Bu tip anemide kan hücrelerinin sayısı azalır, hemoglobin miktarı düşer.

Anemik durumda kanın oksijen taşıma yeteneği azalacağından kansızlık, baş dönmesi, yorgunluk, iştahsızlık, sindirim aygıtında bozukluklar, tırnakların incelmesi, kısa nefes alıp verme, algılamada güçlük, bağışıklık sisteminde yetersizlik gibi belirtiler görülür.

Fazlalığında Görülen Durumlar

Vücudun çeşitli dokularında çok miktarda demir birikmesi, karaciğer sirozu, pankreas bozuklukları, doğum öncesi ceninin sağlığında bozukluklar ve bazı hormonal bozukluklar ortaya çıkarmaktadır. Vücutta aşırı demir birikmesinin daha çok kalıtımsal olduğu sanılmaktadır. Özellikle gebelikte gereğinden çok demir hapı alınması sakıncalı olabilir.

Günlük Gereksinim

Günlük gereksinim yetişkin erkeklerde 10 mg, yetişkin kadınlar için 18-20 mg olarak önerilmektedir. Gebelikte günlük gereksinim iki katına çıkarılırken emziklilikte gereksinime 5 mg ek yapılmalıdır.

Örneğin: Yenebilir besinlerin demir içeriği mg şöyledir:

Karaciğer 1 dilim 3,0 mg

Et-orta yağlı 1 porsiyon 2,3 mg

Yumurta 1 adet 1,4 mg

Yeşil sebze(Ispanak) 1 porsiyon 6,4 mg

Pekmez 2 yemek kaşığı 2,5 mg

􀂾 SODYUM

Sodyum kanda ve hücrelerin dışındaki sıvıda bulunur.

Vücut Çalışmasındaki Görevleri

1. Vücudun sıvı dengesi için gereklidir.

2. Sinir-kas çalışmasında görevlidir.

3. Kas krampları ve yorgunluğun önlenmesine yardım eder.

Kaynakları

En iyi tuz, yumurta, organ etleri, orta kaynakları süt ve ürünleri, et, düşük kaynakları taze sebzelerde bulunur.

Yetersizliğinde Görülen Bozukluklar

Kusma, zihin bulanıklığı, kas yorgunluğu, solunum yetersizliği, ağrı ve kramplar, iştah azalması görülür.

Fazlalığında Görülen Durumlar

Vücutta fazla sodyum birikimi ödemlere yol açar.

Kan basıncını artırır, kalp rahatsızlığına ve yüksek tansiyona sebep olur.

Günlük Gereksinim

Günlük alınması gereken sodyum miktarı yetişkinlerde 3-7 g arasındadır.

Örneğin,yenebilir besinlerin 100 gramlarındaki sodyum miktarı şöyledir:

Tuzlanmış tereyağı 900- 1000 mg

Yumurta 120-125 mg

Karaciğer 115-120 mg

Böbrek 150-175 mg

Süt 50-60 mg

􀂾 POTASYUM

Kanda potasyum çoğunlukla kırmızı kan hücrelerinde bulunur.

Vücut Çalışmasındaki Görevleri

1. Hücre içi ve dışında sıvı ve mineral dengesine yardım eder.

2. Kan basıncının düzenlenmesini sağlar.

3. Sinir sistemindeki mesajları iletmeyi sağlar.

4. Kasların kasılmasına yardım eder.

5. Glikojen oluşumu ve protein sentezinde görev alır.

Kaynakları

En iyi kaynakları kahve, muz, patates, kayısı, portakal, kuru baklagiller, yeşil yapraklı sebzeler, orta kaynakları diğer sebzeler, yağlı tohumlar, taze meyveler, düşük kaynakları et, süt.

Yetersizliğinde Görülen Bozukluklar

Kalp atışında bozulma, kas yorgunluğu ve zayıflığı, kasılmalar, solunum yetersizliği, düşük tansiyon, vücutta sıvı birikmesi, zihin karışıklığı, güç kaybı, iştahsızlık, mide bulantısı ve halsizlik görülür.

Fazlalığında Görülen Durumlar

Aşırı potasyum alımının zararlı etkisi pek görülmez. Çünkü fazla miktarlar genellikle vücudumuzdan atılır. Eğer fazla alınmış potasyum vücuttan atılamazsa kalpte sorunlara yol açabilir.

Günlük Gereksinim

Yetişkin bir birey için günlük gereksinim 2-4 g dır.

Örneğin,yenebilir besinlerin 100 gramlarındaki potasyum miktarları mg olarak şöyledir:

Kahve-çekilmiş 3000-3250 mg

Muz 360-375 mg

Kuru baklagil 800-1196 mg

􀂾 İYOT

Yetişkin bir kimsenin vücudunda ortalama 20-30 mg kadar iyot bulunmaktadır.

Bunun % 75’i troid bezinde, kalanı kan, süt salgılayan meme bezi, mide mukozası ve diğer dokulardadır.

Vücut Çalışmasındaki Görevleri

1. Troid bezinin fonksiyonlarını düzenler.

2. Guatrı önlemede önemli rolü vardır.

3. Enerji ve kilo alımında önemli rol oynar.

4. Zihinsel fonksiyonlarda önemli rol oynar.

Kaynakları

En iyi kaynağı zenginleştirilmiş iyotlu tuz, içme suyu, su ürünleri, orta kaynakları süt, yumurta, yeşil yapraklı sebzeler, düşük kaynakları tahıllar, taze meyveler, diğer sebzelerdir. İyotlu tuzun kullanım şekli önemlidir. Eğer tuz açıkta bekletilirse pişirme sırasında yemeğe indirmeye yakın eklenmezse iyot kayba uğrar. Bunun için iyotlu tuzun kullanımına dikkat edilmelidir.

Yetersizliğinde Görülen Bozukluklar

Mental yetersizlik, spastik motor bozukluğu, kas erimesi, sağırlık, dilsizlik, konuşma güçlüğü, öğrenme zorluklarına neden olan kretenizm hastalığı, guatr hastalığı, ölü doğum,

düşükler, düşük doğum ağırlığı, cücelik, fiziksel gelişimde gecikme, hipotroidzm , kısırlık vb. görülür.

Fazlalığında Görülen Durumlar

Aşırı iyot alımı zehirleme etkisi gösterir. İyotlu tuz kullanımı ile zehirleme oluşturacak düzeyde iyot alımı söz konusu olamaz.

Günlük Gereksinim

Yetişkin bir kişide kg başına günlük en az 2 mg iyot almalıdır. Bir buçuk tatlı kaşığı iyotlu tuz bir gün için iyot ihtiyacınızı karşılamanızı sağlar.

􀂾 BAKIR

Karaciğerde depolanan önemli minerallerden biridir.

Vücut Çalışmasındaki Görevleri

1. Enzimlerin yapısında yer alır.

2. Demirin vücutta kullanılmasına yardım eder.

3. Hücrelerin enerji üretimine yardım eder.

4. Doku ve kemik sağlığına yardım eder.

5. Sağlıklı bir cilde sahip olmak için gereklidir.

Kaynakları

En iyi kaynakları organ etleri (karaciğer), su ürünleri, etler, yağlı tohumlar, kuru baklagiller, pekmez, susam, yeşil yapraklı sebzeler, orta kaynakları diğer sebzeler, tam taneli tahıllar, düşük kaynakları süt, taze meyvelerdir.

Yetersizliğinde Görülen Bozukluklar

Büyüme geriliği, kemik ve sinir sisteminde bozukluklar, anemi, kan kolesterolünde yükselme görülür.

Fazlalığında Görülen Durumlar

Fazla alınan bakır vücut için (zehirler) toksittir. Fazla bakır vücuttaki bazı enzimlerin çalışmasını engellemektedir. Vücutta gereğinden çok bakır birikmesi, sinir sistemi bozuklukları, karaciğer sirozu, gözde renk halkası gibi durumlar (Wilson’s hastalığı) görülür.

Günlük Gereksinim

Bakır gereksinimi konusunda bir öneri bulunmamakla birlikte günlük 2-5 mg bakırın yeterli ve güvenilir olduğu bildirilmektedir.

Örneğin, yenebilir besinlerin 100 gramlarındaki bakır miktarı mg olarak şöyledir:

Karaciğer 3,40 mg

Et 0,80 mg

Balık 0,80 mg

Pekmez 1,42 mg

Kuru üzüm 0,25 mg

􀂾 ÇİNKO

Yetişkin insan vücudunda ortalama 2-3 g kadar çinko bulunur. Bunun önemli kısmı karaciğer, kemikler, epitel dokular, pankreas ve böbreklerdedir. Kandaki çinkonun % 75’i kan hücrelerindedir.

Vücut Çalışmasındaki Görevleri

1. Hücre çoğalması ile doku büyümesi ve yenilenmesini artırır.

2. Vücudumuzun karbonhidrat, protein ve yağların kullanılmasına yardım eder.

3. Vücudumuzda 40’den fazla enzimin yapısında yer alır.

4. Kemiklerin büyümesi ve gelişmesi için gereklidir.

5. Karanlığa adaptasyonda, oksijen taşınması ve bağışıklık sistemi için gereklidir.

6. Kanser riskini azaltır.

7. Üreme organlarının fonksiyonları için oldukça önemlidir.

Kaynakları

En iyi et, tavuk, deniz ürünleri, karaciğer gibi hayvansal kaynaklı besinler, orta kaynakları süt ve ürünleri, yumurta, düşük kaynakları yağlı tohumlar, kuru baklagillerdir.

Yetersizliğinde Görülen Bozukluklar

Orta derecede anemi, büyüme geriliği, cinsiyet organlarının gelişememesi, kısırlık, cücelik, kellik, cilt yaraları, eklemlerde şişme ve sertleşme, yaraların iyileşmesinde gecikme, bağışıklık sisteminde yetersizlik, gece körlüğü, tad almada bozukluklar, karaciğer ve dalak büyümesi görülür.

Fazlalığında Görülen Durumlar

Çok sık görülmemektedir.

Günlük Gereksinim

Yetişkin bir birey için % 10’u emildiğinde 22 mg ,%20 ‘si emildiğinde 11 mg’ dır.

Örneğin, yenebilir besinlerin 100 gramlarındaki çinko miktarları mg olarak şöyledir:

Et 2,00 mg

Karaciğer 4,00 mg

Peynir 2,40 mg

Badem içi 2,56 mg

Ceviz 2,26 mg

Kuru fasulye 1,02 mg

Mantar 1,30 mg

􀂾 FLOR

Vücut Çalışmasındaki Görevleri

1. Diş minelerinin güçlenmesini sağlayarak diş çürüklerini önler.

2. Kemiklerin güçlenmesine yardım ederek kemiklerden kalsiyum çekimi(osteoporoz) kırılmalarını önler.

Kaynakları

İçme suyu, çay, deniz ürünleri, işlenmiş besinler, sebze ve meyvelerdir.

Yetersizliğinde Görülen Bozukluklar

Diş çürükleri, kemiklerde yumuşama

(osteomalasiya), kemik mineral yoğunluğunun azalması

(osteoporoz) görülür.

Fazlalığında Görülen Durumlar

Aşırı flor alımı durumunda dişlerde kahverengi, sarı lekeler görülebilir. Dişlerde aşırı sertleşme nedeniyle kırılmalar oluşabilir.

Günlük Gereksinim

Yetişkin bireyler için günlük 0,05-0,1 mg önerilmektedir.

􀂾 MANGANEZ

Yetişkin kimsenin vücudunda ortalama 12-20 mg kadar manganez bulunur.

Vücut çalışmasındaki görevleri

1. Enzimlerin yapısında yer alır ve aktivitelerine yardımcıdır.

2. Sindirim salgılarında bulunur. Lipit ve karbonhidrat metabolizması ,

3. Sinir sistemi büyüme ve gelişimi ,

4. Cinsiyet hormonu sentezi için gereklidir.

5. Doku ve kemik sağlığı için önemlidir.

Kaynakları

En iyi kaynakları tahılların embriyo kısmı, kuru baklagiller, yağlı tohumlar, çay; orta kaynakları, taze sebze ve meyveler düşük kaynakları et, deniz ürünleri, süt ve ürünleridir.

Yetersizliğinde Görülen Bozukluklar

Kemiklerde yapısal ve kimyasal anormallikler, dişilerde kısırlık, lipit metabolizmasında bozukluk olur. Yetersizliğine çok fazla rastlanmaz, çünkü bütün besinlerde yaygın olarak bulunur.

Fazlalığında Görülen Durumlar

Fazla manganez alımı, solunum sistemi hastalıkları ile nörolojik sorunlara yol açabilir.

Günlük Gereksinim

Yetişkin bireyler için günlük 2,5-5mg manganez alımının

yeterli olduğu sanılmaktadır.

􀂾 KROM

En çok bulunduğu organ karaciğerdir.

Vücut çalışmasındaki Görevleri

1. Glikozun vücutta kullanılmasında gereklidir.

2. Protein sentezinde yardımcı olur.

Kaynakları

Et türleri, yumurta, tam tahıl tanelerinden yapılmış ürünler, baharatlar ve peynir çeşitlerinin tümü iyi kaynaklardır.

Yetersizliğinde Görülen Bozukluklar

Kolesterol artışı ve damar sertliği görülür.

Fazlalığında Görülen Durumlar

Diyette zarar gösterecek seviyelerde krom alımı çok zordur.

Günlük Gereksinim

Günlük gereksinim kg. başına 0.05-0.1mg dır.Bu miktar, doğal yiyecekleri kapsayan bir diyetle karşılanabilmektedir.

􀂾 SELENYUM

E vitamini ile birlikte görev yapar.

Vücut Çalışmasındaki Görevleri

1. Enzimler, protein sentezi, troid hormonlarının aktivitesi için gereklidir.

2. Hücre çoğalmasına yardım eder.

3. Deri sağlığını korur.

4. Kanserden ve çevresel toksinlerden koruyucudur.

5. Normal karaciğer fonksiyonunun korunmasını sağlar.

6. Romatizmanın tedavisine yardımcı olur.

7. Kırmızı kan hücreleri ve hücre zarını korur.

Kaynakları

Deniz ürünleri, organ etleri ve diğer etlerdir.

Yetersizliğinde Görülen Bozukluklar

Kalp kasında bozulma, kalp yetmezliği, iskelet kasında hasar ve zayıflama görülür

Fazlalığında Görülen Durumlar

Aşırı alım, tırnak ve saçlarda dökülme, sindirim ve sinir sistemi bozuklukları şeklinde toksin etki gösterebilir

Günlük Gereksinim

Yetişkin bir birey için selenyum gereksinimi kg. başına 1.5 mcg olarak önerilmiştir.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder